Amazon’un Geleceği Tehdit Altında

Brezilya'daki COP30, Amazon ormanlarının ormansızlaşma ve iklim krizi tehdidiyle karşı karşıya olduğunu vurguluyor.

COP30 ve Amazon'un Stratejik Önemi

Bu yılki BM iklim konferansı (COP30), Amazon'un kalbinde yer alan Belem kentinde düzenleniyor. Belem, yalnızca bir konferans merkezi değil, aynı zamanda ormanın hâlâ varlığını sürdürdüğü bir “açık kapı” olarak görülüyor. Paris Zirvesi'nden bu yana on yıl geçti ve karbon salınımı hedeflerine ulaşmak hâlâ zor.

Ormansızlaşma ve İklim Krizi

Bilim insanları, Amazon'un geleceğinin uzun yıllara dayanan ormansızlaşma ve yeni ortaya çıkan iklim etkileri nedeniyle belirsiz olduğunu belirtiyor. “Ormanların %20'si kayboldu, bazı bölgeler geri dönüşü olmayan bir noktaya ulaştı” diyor Amazon Koruma Örgütü (MAAP). 2022'de yalnızca bir yıl içinde 20.000 km² orman kaybı yaşandı; bu, bir önceki yıla göre %21 artış demek.

2023'te hükümet değişikliği ardından ormansızlaşma oranı kısa bir süre için yarı yarıya azaldı, fakat bu iyileşme sürdürülebilir bir trend olmaktan uzaktı.

Uçan Nehirler ve Nem Döngüsü

Amazon, Atlantik'ten gelen nemi “uçan nehirler” adı verilen hava akımlarıyla iç bölgelere taşıyor. Bu sirkülasyon, yağmur ormanının kendini yenilemesini sağlıyor. Ancak son yıllarda bu döngünün bozulduğu gözlemleniyor. Matt Finer, “Batı Amazon, özellikle Peru ve Bolivya, doğudaki Brezilya ormanlarının yok olmasıyla susuz kalıyor” diye uyarıyor.

Kuraklık dönemlerinde – özellikle Haziran’dan Kasım’a kadar – nem eksikliği yangın riskini artırıyor. Eylül 2024'te yalnızca INPE verilerine göre 41.463 yangın noktası kaydedildi; bu, 2010'dan bu yana aynı ay için en yüksek rakam.

Madencilik, Organize Suç ve Çevresel Zehirlenme

Altın ve nadir toprak mineralleri için artan talep, yasadışı madenciliği körüklüyor. Çevreye cıva ve diğer toksik kimyasalların bırakılması, su kaynaklarını kirletiyor ve yerli toplulukları tehdit ediyor. Matt Finer, “Suç şebekesi Amazon'un dört bir yanına yayılıyor, bu da yetkililerin müdahalesini zorlaştırıyor” diyor.

Bu suç örgütleri, silah kaçakçılığı ve insan kaçakçılığı gibi faaliyetlerle de iç içe geçmiş durumda.

Petrol ve Gaz Rezervleri: Yeni Bir Tehdit

InfoAmazonia verilerine göre 2022‑2024 yılları arasında Amazon bölgesinde 5,3 milyar varil petrol eşdeğeri rezerv keşfedildi. Bu, küresel yeni keşiflerin yaklaşık beşte birini oluşturuyor. Bu rezervlerin açığa çıkması, orman tahribatını hızlandırabilir ve iklim hedeflerini daha da uzaklaştırabilir.

Amazon'un Karbon Depolama Kapasitesi

Amazon hâlen dünyanın en büyük karbon depolarından biri. 2024 MAAP raporuna göre toprak üstünde ve altında 71,5 milyar metrik ton karbon bulunuyor; bu, 2022 küresel CO₂ salınımının iki yıllık eşdeğeri. Ancak ormansızlaşma ve iklim değişikliği bu depolama kapasitesini azaltıyor, hatta bazı alanları net emisyona dönüştürüyor.

“Amazon'u kaybetmek, iklimle mücadelede büyük bir geri adım olur” diyor iklim bilimci Tasso Azevedo. Tropikal ormanların bulut örtüsü, Güneş ışığını yansıtıp Dünya’yı soğutuyor; bu süreç bozulduğunda küresel ısınma ivme kazanıyor.

Bu dinamiklerin tümü, Amazon’un sadece bölgesel bir ekosistem değil, küresel iklim dengesi için hayati bir “doğal klima” olduğunu ortaya koyuyor.